P E R S B E R I C H T

Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO)

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)

OmegaCEN, nationaal wide-field imaging datacenter

Target

---

Garching/Leiden/Groningen 8 juni 2011

Eerste beelden van de VLT Survey Telescope - VST en 268 megapixel OmegaCAM gaan van start

De VLT Survey Telescope (VST), de jongste aanwinst van ESO's Paranal-sterrenwacht, heeft zijn eerste indrukwekkende opnamen van de zuidelijke hemel gemaakt. De VST is een geavanceerde 2,6-meter telescoop, voorzien van een enorme 268 megapixel camera, OmegaCAM. Die is onder Nederlandse leiding ontworpen om de hemel zowel snel als nauwkeurig in beeld te brengen. De telescoop vult ESO's infrarood-surveytelescoop VISTA perfect aan. Nieuwe opnamen van de Omeganevel en de bolvormige sterrenhoop Omega Centauri illustreren de kracht van de VST.

De VST is de meest recente aanwinst van ESO's Paranal-sterrenwacht in de Noord-Chileense Atacamawoestijn. Hij is ondergebracht in een behuizing die vlak naast de vier grote telescopen van de VLT op de top van Cerro Paranal staat, op een van de beste waarneemlocaties ter wereld. De VST is een groothoek-surveytelescoop met een beeldveld dat twee keer zo breed is als de volle maan. Hij is de grootste telescoop ter wereld die specifiek is ontworpen om de hemel op zichtbare golflengten in kaart te brengen. De komende jaren zullen de VST en zijn camera OmegaCAM enkele zeer gedetailleerde surveys van de zuidelijke hemel maken. Al deze surveygegevens zullen openbaar worden gemaakt.

"Ik ben zeer verheugd met de indrukwekkende eerste beelden van de VST en OmegaCAM. De unieke combinatie van de VST en de VISTA infrarood-surveytelescoop maakt het mogelijk om allerlei interessante objecten te selecteren voor gedetailleerdere vervolgwaarnemingen met de krachtige telescopen van de VLT", zegt Tim de Zeeuw, algemeen directeur van ESO.

Het VST-programma is een gezamenlijk project van de INAF-Osservatorio Astronomico di Capodimonte in Napels, Italië, en ESO. INAF heeft de telescoop ontworpen en gebouwd met medewerking van toonaangevende Italiaanse bedrijven, en ESO is verantwoordelijk voor de behuizing en de bouwkundige werkzaamheden ter plaatse. OmegaCAM, de camera van de VST, is ontworpen en gebouwd door een door Nederland geleid consortium van instituten in Nederland, Duitsland en Italië, met belangrijke bijdragen van ESO. De nieuwe faciliteit wordt beheerd door ESO, die ook de door de telescoop verzamelde gegevens zal archiveren en distribueren.

De VST is een geavanceerde telescoop met een spiegel van 2,6 meter, voorzien van een actief optisch systeem dat de spiegels van het instrument steeds perfect positioneert. In zijn hart, achter grote lenzen die de best mogelijke beeldkwaliteit garanderen, bevindt zich de 770 kilogram wegende camera OmegaCAM. Deze is gebouwd rond 32 ccd-detectors, in een afgesloten vacuüm, die tezamen een beeld van 268 megapixels vastleggen.

Telescoop en camera zijn ontworpen om de hoge hemelkwaliteit boven Paranal volledig te benutten. De eerste vrijgegeven opname toont het spectaculaire stervormingsgebied Messier 17, ook bekend als de Omeganevel, zoals het nog nooit eerder is gezien. Dit spectaculaire gebied van gas, stof en hete, jonge sterren staat in het hart van de Melkweg, in het sterrenbeeld Boogschutter. Het beeldveld van de VST is groot genoeg om de complete nevel, inclusief zijn zwakkere buitendelen, haarscherp vast te leggen.

De tweede vrijgegeven opname is misschien wel het beste portret dat ooit van de bolvormige sterrenhoop Omega Centauri is gemaakt. Dit is de grootste bolhoop aan de hemel, maar het zeer grote beeldveld van de VST en OmegaCAM kan zelfs de zwakke buitengebieden van dit sensationele object omvatten. Dit beeld, waarop ongeveer 300.000 sterren te zien zijn, illustreert het uitstekende oplossend vermogen van de VST.

De VST zal de komende vijf jaar drie openbare surveys uitvoeren. De KIDS-survey (een project onder leiding van de Leidse prof. Koen Kuijken) zal verscheidene hemelgebieden buiten de Melkweg in beeld brengen. Deze survey, gericht op het onderzoek van donkere materie, donkere energie en de evolutie van sterrenstelsels, zal vele nieuwe clusters van sterrenstelsels en verre quasars opsporen. De VST ATLAS-survey zal een groter deel van de hemel beslaan en zich richten op het onderzoek aan donkere energie en steun verlenen aan gedetailleerdere onderzoeken met de VLT en andere telescopen. De derde survey, VPHAS+, zal het centrale vlak van de Melkweg in beeld brengen, om de structuur van de galactische schijf en zijn stervormingsgeschiedenis in kaart te brengen. VPHAS+ zal een catalogus van naar schatting 500 miljoen objecten opleveren en vele nieuwe voorbeelden van ongewone sterren in uiteenlopende evolutiestadia ontdekken.

De hoeveelheid data die OmegaCAM oplevert zal kolossaal zijn. Elk jaar zal ongeveer 30 terabyte aan ruwe gegevens worden geproduceerd en ter verwerking naar datacentra in Europa worden gestuurd. Onder Groningse leiding is een nieuw, geavanceerd informatiesysteem ontwikkeld met een grid van rekenclusters, archieven en databases. Dit Astro-WISE systeem zal de enorme stroom gegevens in goede banen leiden. Niet alleen eindproducten maar ook alle tussenstappen worden automatisch opgeslagen in Astro-WISE en beschikbaar gesteld via internet. "De complexe analyse die leidt tot een verbluffend resultaat is even belangrijk als het resultaat zelf. Het vormt de bewijslast. Een sterrenkundige kan via Astro-WISE met elke collega in de wereld real-time zijn analysestappen tot in detail delen, en tevens voortbouwen op andermans analyses. E-science heet dat. Dat is de vernieuwing die Astro-WISE brengt", zegt professor Edwin Valentijn, hoofd van het datacentrum OmegaCEN.

"De combinatie van groot beeldveld, uitstekende beeldkwaliteit en het zeer efficiënte bedrijfsplan van de VST zal een enorme weelde aan informatie opleveren die de astrofysica op vele terreinen zal stimuleren", concludeert Koen Kuijken, hoofd van het OmegaCAM-consortium.

---

Meer informatie

OmegaCAM

De optische camera OmegaCAM is gebouwd door een groep astronomen uit Nederland, Duitsland en Italië, onder leiding van prof. Koen Kuijken (NOVA/Sterrewacht Leiden).

Surveys

De komende vier jaar gaat OmegaCAM gebruikt worden om drie grote hemelkaarten te maken. Van deze drie is het 'Kilo-Degree Survey' - KiDS - project het grootste en ook het survey dat in de beste waarneemcondities zal worden uitgevoerd. Er zullen meer dan 400 nachten waarneemtijd met de VST aan gewijd worden. Ook dit project is een internationale samenwerking van Leiden en Groningen met instituten elders in Europa, onder leiding van Kuijken. KiDS zal een groot stuk van de hemel (1500 vierkante graden, ongeveer 7% van de zuidelijke sterrenhemel) in kaart brengen in 9 kleuren, en beschikbaar stellen in een reusachtige database. Met die informatie kunnen astronomen onderzoek verrichten naar de verdeling van materie in het heelal, en de evolutie van melkwegstelsels. Een tweede project - met de naam VPHAS+ - zal een kaart van de zuidelijke Melkweg maken en de eigenschappen van honderden miljoenen sterren meten, waaronder de zeldzaamste soorten actieve sterren en dubbelster ren. Ook hier is er een belangrijke Nederlandse bijdrage, vanuit de groep van prof. Paul Groot (Radboud Universiteit Nijmegen).

OmegaCEN/Astro-WISE

Een belangrijk onderdeel van de rol van NOVA in het OmegaCAM-project was het ontwikkelen van een nieuw systeem voor het verwerken en opslaan van de vele en grote digitale beelden die OmegaCAM nacht na nacht zal opnemen. Hiertoe heeft NOVA OmegaCEN opgericht, een nationaal datacentrum voor wide-field imaging. Het centrum staat onder leiding van prof. Edwin Valentijn en is gehuisvest door het Kapteyn Instituut (RUG). OmegaCEN coördineert de dataverwerking van de KiDS-survey via haar Astro-WISE systeem. Astro-WISE verbindt in real-time databases, rekenclusters en opslag-grids van datacentra in Nederland, Duitsland en Italië. OmegaCEN wordt via het Target-project ondersteund door het Samenwerkingsverband Noord Nederland, het Ministerie van Economische Zaken (Pieken in de Delta), het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en de provincies Groningen en Drenthe. Target staat onder auspiciën van Sensor Universe.

Images, podcast en andere media

Voor hoge resolutie (incl. native) beeldmateriaal e.d. zie de images links op het persbericht van ESO, bijvoorbeeld deze.

Persberichten

Persbericht ESO
Persbericht NOVA

Contact:

Edwin Valentijn, Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
Tel: 0648276416 / 050-3634011
E-mail: valentyn@astro.rug.nl

Koen Kuijken, Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
Tel: 071 527 5848/5737
E-mail: kuijken@strw.leidenuniv.nl

Gijs Verdoes Kleijn, Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
Tel: 0654658050 / 050-3638326
E-mail: verdoes@astro.rug.nl

---

OmegaCEN	NOVA - outreach	INAF	USM	ESO	Target

---